φιλόσοφος Πλάτωνας όρισε την γνώση ως "τεκμηριωμένη και αληθή πεποίθηση", δηλαδή ως πίστη, η οποία είναι πραγματική και μπορεί να αποδειχθεί με κάποιον τρόπο. Η γνώση αποτελεί μία διαρκής διαδικασία από την αρχή μέχρι το τέλος της ζωής του ανθρώπου: στην παιδική ηλικία αφορά στην πρώτη αναγνώριση του άμεσου περιβάλλοντος, στην ενήλικο ζωή χρησιμεύει για την πλήρη και επιτυχημένη λειτουργία μέσα στην κοινωνία και στα γηρατειά συσσωρεύεται ως μακροχρόνια εμπειρία και καταστάλαγμα.
Η γνώση, όπως και ο τρόπος απόκτησης και αξιοποίησής της, διακρίνεται σε δύο κατηγορίες: την άμεση και την έμμεση. Η άμεση γνώση αποκτάται, τυπικά, μέσω μιας βηματικής λογικής διαδικασίας που ακολουθεί συγκεκριμένο αλγόριθμο. Παράδειγμα άμεσης γνώσης είναι η μαθηματική και επιστημονική μέθοδος, οι οποίες από κάποια αρχικά δεδομένα και μέσω μιας τυποποιημένης σειριακής μεθόδου αποδεικνύουν το ζητούμενο. Αντίθετα, η έμμεση γνώση βασίζεται σε πιο ασαφές πλαίσιο λειτουργίας του ανθρώπινου μυαλού και αξιοποιεί όλες τις ιδιότητές του, εκτός από την αυστηρή λογική, όπως την ενόραση, τη φαντασία, τη διαίσθηση, το προσωπικό βίωμα κλπ. Η έμμεση γνώση αποκτάται από την παράλληλη και ταυτόχρονη συσχέτιση φαινομενικά άσχετων δεδομένων, που απέχουν μεταξύ τους, και συνήθως απαιτείται κάποιο λογικό "άλμα" για να συνδεθούν. Ολοκληρώνεται σε ένα ή ελάχιστα βήματα, προκύπτει ως αιφνίδια φώτιση χωρίς την ανάγκη αναλυτικής απόδειξης, μεγαλύτερο ρόλο κατέχει η εμπειρία από ότι η λογική, δεν είναι επαναλήψιμη και διαφέρει ανά άτομο και χρονική στιγμή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ιατρική γνώση: ο γιατρός που γνωρίζει το ιστορικό και τα συμπτώματα του ασθενή καταλήγει στη διάγνωση και θεραπεία συνδυάζοντας την υπάρχουσα εμπειρία με το σύνολο των παρόντων δεδομένων, χωρίς να είναι δυνατή η αναλυτική εξήγηση όλων των βιολογικών μηχανισμών. Στην καθημερινότητα απαντάται περισσότερο η έμμεση γνώση, όπως για παράδειγμα στις ανθρώπινες σχέσεις και στην επίλυση απλών προβλημάτων, ενώ στον επαγγελματικό και επιστημονικό τομέα αυξάνεται η σημασία της άμεσης γνώσης, λόγω της αντικειμενικότητας και αποτελεσματικότητάς της. Για παράδειγμα, στη διαπίστωση ενός αλλοιωμένου φαγητού δεν απαιτείται ιδιαίτερη χρήση λογικής διαδικασίας, αλλά η αναγνώριση μιας άγνωστης επιβλαβούς ουσίας του περιβάλλοντος απαιτεί πιο πολύπλοκη μέθοδο που θα εφαρμοστεί από ειδικούς.
Τα δύο είδη γνώσης έχουν συμπληρωματικό χαρακτήρα, αποτελούν αναπόσπαστα τμήματα της ανθρώπινης νόησης και πολλές φορές χρησιμοποιούνται συνδυαστικά. Για παράδειγμα, στην επίλυση μαθηματικών προβλημάτων οι δύο μέθοδοι εναλλάσσονται: για την απόδειξη ενός θεωρήματος, καταρχήν, είναι χρήσιμη η διαισθητική εκτίμηση της ορθότητάς του με σκοπό τη σύλληψη της γενικής στρατηγικής και ακολουθεί η ολοκλήρωση της απόδειξης μέσω παρουσίασης των λογικών βημάτων. Λόγω της ελευθερίας και ελαστικότητας του ανθρώπινου μυαλού θεωρείται ότι η ποσότητα της έμμεσης γνώσης είναι πολλαπλάσια και υπερσύνολο της άμεσης. Στο παραπάνω παράδειγμα, είναι πολύ πιο εύκολο να αναγνωρίσουμε την ορθότητα ενός θεωρήματος, από ότι να το αποδείξουμε, και υπάρχουν πολλά για τα οποία δεν υπάρχει απόδειξη αλλά τα θεωρούμε σωστά. Στην καθημερινότητα, επίσης, γνωρίζουμε διαισθητικά πολύ περισσότερα, χωρίς να μπορούμε να τα εξηγήσουμε, όπως για παράδειγμα η έκφραση που λέμε για κάτι: "μου αρέσει, αλλά δεν ξέρω γιατί". Η απόκτηση και χρήση των δύο μορφών γνώσης, όπως και η ικανότητα μετατροπής της έμμεσης γνώσης σε άμεση, απαιτούν μακροχρόνια εξάσκηση, κοπιαστική εργασία και συνεχή προσπάθεια αλλά ανταμείβουν πλουσιοπάροχα τον κάτοχό τους.
Βαγγέλης Τσούκας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου