Σάββατο 28 Νοεμβρίου 2015

Αγροτική και αστική λαογραφία

Η λαογραφία εξετάζει και καταγράφει τον πολιτισμό του λαού. Αυτός είναι ένας απλός ορισμός της λαογραφίας. Στην έννοια «λαός» περιέχονται όλες οι κοινωνικές τάξεις, καθώς και ο υπόκοσμος.  Ήθη, έθιμα, συνήθειες, τρόφιμα, μουσική, γιορτές, κατοικίες, τεχνολογική εξέλιξη και όλα όσα έχουν σχέση με τον τρόπο ζωής του λαού, καταγράφονται, αναλύονται και φανερώνεται η συνέχεια του πολιτισμού των ανθρώπων. Αυτή είναι η λαογραφία, απαραίτητο εργαλείο των
ερευνητών, αλλά και των απλών ανθρώπων.
 Η λαογραφία χωρίζεται σε δυο μεγάλες κατηγορίες: την αγροτική και την αστική λαογραφία. Η πρώτη είναι αρχαιότερη και καταγράφει τις συνήθειες των ανθρώπων της υπαίθρου. Ο πολιτισμός του χωριού στηρίζεται στις αγροτικές εργασίες, στις πρώτες κοινότητες των ανθρώπων. Ερευνώντας την αγροτική λαογραφία φανερώνονται ήθη και έθιμα,  που οι ρίζες τους ανήκουν στο απώτερο παρελθόν, στην αρχαιότητα και στην αρχαία θρησκεία. Αλλά και ο χριστιανισμός δημιούργησε ήθη και έθιμα, που οι άνθρωποι του χωριού με την απλοϊκότητά τους, τα διατήρησαν μέχρι τις ημέρες μας. Στην αγροτική λαογραφία ο μύθος εμπλέκεται με την πραγματικότητα. Δεν υπάρχουν τεκμηριωμένα ιστορικά στοιχεία. Υπάρχει μόνο η παράδοση που επιβάλλει ήθη και έθιμα, αλλά και τρόπο ζωής.  Το παρελθόν δεν πρέπει να ξεχαστεί, και η εξέλιξη δεν πρέπει να κόψει τις ρίζες της πατροπαράδοτης ζωής. Αυτός ο τρόπος ζωής δημιούργησε έναν άνθρωπο με συγκεκριμένες απόψεις για την ζωή. Είναι ο αγρότης, ο χωρικός, ο συνεχιστής της βυζαντινής παράδοσης. Βέβαια σήμερα και ο χωρικός ακολουθεί την εξέλιξη, αλλά μέσα του βαθιά είναι ριζωμένη η παράδοση και την εκδηλώνει κάθε φορά στην αναβίωση των εθίμων, στις γιορτές και στα πανηγύρια. 
Η αγροτική λαογραφία έχει κλείσει τον κύκλο της. Δεν έχει να δώσει πια τίποτε, παρά  μόνο αναβίωση εθίμων, από τους πολιτιστικούς συλλόγους των χωριών. Είναι ένα κεφάλαιο που έχει καταγραφεί και φανερώνει πτυχές της αγροτικής ζωής που έχει τις ρίζες της σε αρχαίους πολιτισμούς, τότε που οι άνθρωποι σχημάτισαν τα χωριά και από κυνηγοί έγιναν γεωργοί και κτηνοτρόφοι.
Κάποτε ενώθηκαν πολλά χωριά μαζί και έγιναν οι πρώτες πόλεις. Πολλοί άνθρωποι μαζί, που έφεραν έναν άλλο ανώτερο πολιτισμό, τον πολιτισμό της πόλης. Από την πόλη – κράτος της αρχαιότητας βγήκε η λέξη «πολιτισμός».  Το «άστυ» είναι και αυτή μια λέξη που δηλώνει την πόλη. Από την λέξη «άστυ» βγαίνει η λέξη «αστός», που δηλώνει τον κάτοικο της πόλης με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Ο αστός ήταν ευκατάστατος, μορφωμένος κοινωνικά και ακολουθούσε την εξέλιξη σε όλες της τις μορφές. Ο αστός δια μέσου του χριστιανισμού  είχε σχέση με το Βυζάντιο, περισσότερο όμως ενδιαφερόταν για τον κλασικό πολιτισμό και το ένδοξο παρελθόν της αρχαίας Ελλάδας.    
Οι πόλεις μεγάλωσαν και μια πληθώρα επαγγελμάτων δημιούργησαν τις διάφορες κοινωνικές τάξεις. Δεν ήταν πια οι φτωχοί και οι πλούσιοι κάτοικοι της πόλης. Ήταν η άρχουσα τάξη, η μεσαία τάξη, η εργατική τάξη και η αγροτική, ανάλογα με τα επαγγέλματά τους. Κοντά σε αυτούς και ο υπόκοσμος με τα δικά του χαρακτηριστικά.   Με την πάροδο του χρόνου όλες οι τάξεις δημιουργούσαν δικά τους χαρακτηριστικά όσο αφορά την καθημερινή τους ζωή. 
Η τεχνολογική εξέλιξη και οι μηχανές γενικά άρχισαν να αλλάζουν τις συνήθειες των ανθρώπων. Το τρένο, το αυτοκίνητο, το ηλεκτρικό ρεύμα  άλλαξαν την κοινωνία. Οι κάτοικοι της πόλης έβλεπαν μπροστά και απομακρύνονταν από τον παλιό τρόπο ζωής, που δημιουργούσε την νοοτροπία παλιών κοινωνιών.    
Τον νέο αυτόν πολιτισμό, που έχει σχέση με την τεχνολογική εξέλιξη εξετάζει η αστική λαογραφία. Τα επαγγέλματα  δημιούργησαν τον πολιτισμό της πόλης. Έναν πολιτισμό που πρώτοι οι κάτοικοι της πόλης αφομοίωσαν και τον διέδωσαν. Η αστική λαογραφία έχει σχέση με το ιστορικό γεγονός. Μια τεχνολογική εφεύρεση έχει συγκεκριμένη χρονική αφετηρία, ώστε να γνωρίζουμε πότε αυτή η εφεύρεση άλλαξε την καθημερινή ζωή  των ανθρώπων. Για παράδειγμα, και μόνο το ηλεκτρικό ρεύμα με τις τόσες εφαρμογές του άλλαξε ριζικά τον τρόπο ζωής και δημιούργησε νέα ήθη και έθιμα, που αν και είναι πρόσφατα, στο μέλλον θα εξετάζονται με διαφορετικό τρόπο.
Οι νύχτες φωτίστηκαν με το ηλεκτρικό ρεύμα. Όλα άλλαξαν και η οικογένεια το βράδυ δεν κάθεται στο πάτωμα κοντά στο τζάκι, όπου η γιαγιά διηγούνταν παραμύθια. Όλα αυτά αντικαταστάθηκαν από την τηλεόραση, και η οικογένεια κάθεται στους καναπέδες φαρδιά πλατιά. Η εμφάνιση των νυχτερινών κέντρων αντικατέστησε το πανηγύρι. Δεν τραγουδάν πια στα σπίτια, αλλά ακούν μουσική και τραγούδια από το ραδιόφωνο και το στερεοφωνικό. Πάμπολλα είναι τα παραδείγματα, που μπορούμε να παραθέσουμε. Όλα αυτά όμως δείχνουν μια συνέχεια με άλλα μέσα. Είναι ένας νέος τρόπος ζωής, που μετά από πολλά χρόνια, ίσως ο σημερινός τρόπος ζωής να ονομάζεται παραδοσιακός. 
Από την αρχαιότητα και μέχρι και τα τέλη του 19ου αιώνα ο τρόπος ζωής στην περιοχή της Φλώρινας ελάχιστα είχε αλλάξει. Υπήρχε στασιμότητα σε όλους τους τομείς. Τίποτε το καινούργιο. Αιώνες η ίδια νοοτροπία. Από τις αρχές του 20ου αιώνα όμως όλα άρχισαν να αλλάζουν, καθώς η τεχνολογία πέρασε στην καθημερινή ζωή, στην αρχή με αργό ρυθμό. Η περίοδος του Μεσοπολέμου χαρακτηρίζεται ως περίοδος με ταχεία ανάπτυξη και εξέλιξη. Όλα άλλαξαν στην πόλη. Η πόλη επηρέασε και τα χωριά. Νέες συνήθειες,  νέα ήθη και έθιμα, νέα νοοτροπία και νέος τρόπος ζωής. Η πολιτική ιδεολογία του αστισμού συνδέθηκε με αυτήν την πρόοδο. 
Η αγροτική και η αστική λαογραφία καταγράφουν, η μεν πρώτη  τα ήθη και τα έθιμα των χωριών, η δε δεύτερη τον πολιτισμό της πόλης. Ερευνούν δυο διαφορετικές κοινωνίες ανθρώπων που ζουν στην ίδια περιοχή. Τα χωριά με την νοοτροπία τους και η πόλη με την δική της. Έχουν κοινά σημεία, αλλά και σημαντικές διαφορές. Παρόλα αυτά συνδέονται και αλληλεπιδρούν.  Η αγροτική λαογραφία εξετάζει έναν πολιτισμό σε στασιμότητα, ενώ η αστική λαογραφία τον πολιτισμό σε εξέλιξη. Στο σύνολό της, η αγροτική και η αστική λαογραφία δίνει μια ολοκληρωμένη εικόνα του πολιτισμού της Φλώρινας.
 Δημήτρης Μεκάσης

3 σχόλια:

  1. Παρακολουθώντας τα δημοσιεύματα του Δημήτρη Μεκάση, του άοκνου φίλου και συναδέλφου, σχηματίζει κανείς μια αδρή εικόνα για την εξέλιξη του πολιτισμού της Φλώρινας. Τα τόσα δημοσιεύματά του, με πληθώρα στοιχείων και ύστερα από επιμελημένη έρευνα και επεξεργασία, δίδουν ανάγλυφα μια εικόνα της πορείας του τόπου μας. Κι επειδή σήμερα η επικοινωνία είναι εύκολη, πολλές φορές ανατρέχω στη σελίδα του στο FB και πιστεύω πως το κάνουν και άλλοι, για αναζήτηση κάποιων στοιχείων. Ας ελπίσουμε, όπως έχω γράψει και άλλες φορές, πως θα δούμε συνολικά τυπωμένη και σε έκδοση που αρμόζει, σε τέτοια προσπάθεια, αυτή τη σοβαρή εργασία!! ΣΠΥΡΟΣ ΠΑΠΟΥΤΣΗΣ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Τα αστυ εκανε τον ανθρωπο σκλαβο του εαυτου του, μεταναστη στη χωρα του κ προσφατα εφερε τις περιφημες "τυροπιτες", οχι μονο στην Ελλαδα αλλα κ διεθνως. Ειμαστε σαν χαμστερ που τρεχουν στη ροδα τους. Εκτος απο το 1% που ειναι εξυπνοι κ αποτελουν τους πραγματικους αστους. Τετοια λαογραφια ειναι ηδη νεκρη απο τη γεννηση της.
    Αντιθετα η λαογραφια του χωριου εινα πολυ ανωτερη, εστω και αν εχει ξεπεσει απο την αρχαιοτητα. Φερνει τον ανθρωπο στην κορυφη. Ποιος ειναι ανωτερος: 4000 ή 100 χρονια ιστοριας, κυριοι ή σκλαβοι, ελευθεροι ή εξαρτημενοι;
    Ειναι η ψευδαισθηση της παρακμης του χωριου που το 1% προσπαθει να επιβαλει γιατι δεν ταιριαζει στα λαμογια, τους γκαιυ και αλλες αλεπουδες.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Αν νομίζεις ότι στο χωριό είναι καλύτερα γύρνα στο χωριό σου. Για την λαογραφία όμως είτε είναι αγροτική είτε αστική δεν έχεις ιδέα. Φανερώνεις ένα μίσος για τον πολιτισμό της πόλης, και γενικά για τους κατοίκους της πόλης. Βάζεις και ποσοστά, που είναι δικά σου που δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα.

      Διαγραφή